Το Παγούρι των Γιαννιωτών: Ένα Παρατσούκλι, 1000 Ιστορίες
Τα παρατσούκλια ήταν, είναι και θα είναι μεγάλο κομμάτι της λαϊκής παράδοσης του Ελληνικού λαού. Γνωρίζουμε από τις έρευνες της γλωσσολογίας αλλά και από την ίδια την λαογραφία πως πολλά από τα ελληνικά επώνυμα προέρχονται από: είτε παρατσούκλια που αφορούν εξωτερικά χαρακτηριστικά ατόμου, είτε από επαγγέλματα, είτε από τοπωνύμια. Την ίδια μοίρα έχουν και τα παρατσούκλια που αφορούν τοπικούς πληθυσμούς. Ας ξεκινήσουμε, λοιπόν, το μαγικό και παράλληλα ενδιαφέρον ταξίδι μας στο χρόνο και την παράδοση, για να μάθουμε για το παρατσούκλι μας -αυτό που μας έκανε γνωστούς σε όλη την Ελλάδα- το «Παγουράς».
Το Μυστήριο του «Παγουρά»
Στα σοκάκια των Ιωαννίνων, δίπλα στη Λίμνη Παμβώτιδα, γεννήθηκε ένα μαγικό βράδυ με το πιο όμορφο φεγγάρι ένας μύθος. Ο μύθος αυτός έμελλε να ταξιδέψει στο πέρασμα των αιώνων και να φτάσει ως σήμερα. Ένα μαγευτικό βράδυ με πανσέληνο, το φεγγάρι καθρεφτιζόταν στα ήρεμα νερά της λίμνης, δημιουργώντας ένα παραμυθένιο σκηνικό που άφηνε τη φαντασία να οργιάζει και να πλάθει τις παραδόσεις μας.
Σ’ αυτό το ονειρικό τοπίο, η αντανάκλαση του φεγγαριού στη λίμνη δημιουργούσε την εντύπωση πως είχε πέσει μέσα. Οι Γιαννιώτες έσπευδαν με τα παγούρια τους να αδειάσουν τη λίμνη για να το σώσουν. Μια άλλη εκδοχή ψιθυρίζει ότι εκεί, στον βυθό, πίστευαν πως κρύβονταν πολύτιμοι λίθοι, και με τα παγούρια τους προσπαθούσαν να τους ανακαλύψουν. Αυτή η παραμυθένια ιστορία, γεμάτη χιούμορ και λαϊκή φαντασία, πέρασε από γενιά σε γενιά, χαρίζοντας στους Γιαννιώτες το παρατσούκλι «Παγουράδες»
Το Αλβανικό μέτωπο
Στα δύσκολα χρόνια του 1940, όταν ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος σκέπαζε την Ελλάδα με τη σκιά του, η ιστορία γραφόταν με μελανά χρώματα. Ο Μπενίτο Μουσολίνι απαιτούσε τη διέλευση από την ελληνοαλβανική μεθόριο, πυροδοτώντας το Αλβανικό Μέτωπο. Σε αυτές τις συνθήκες, κάποιοι Γιαννιώτες, που δεν ήθελαν να πολεμήσουν –πράγμα λογικό–, επινόησαν ένα έξυπνο τέχνασμα. Έδεναν στη γάμπα τους ένα μεταλλικό παγούρι γεμάτο νερό και το πυροβολούσαν, προκαλώντας έναν ελαφρύ τραυματισμό που τους έστελνε στο στρατιωτικό νοσοκομείο. Οι γιατροί, αντιλαμβανόμενοι το κόλπο, σχολίαζαν με χιούμορ: «Άιντε, κι άλλος με παγούρι ήρθε». Έτσι, το παρατσούκλι «Παγουράδες» κόλλησε, ίσως άδικα, στους Γιαννιώτες.
Το Σχήμα του Παγουριού
Μέσα στα σοκάκια των Ιωαννίνων, όπου οι ιστορίες ψιθυρίζονται από γενιά σε γενιά, μια άλλη θεωρία για το παρατσούκλι «Παγουράδες» συνδέεται με την ίδια την εμφάνιση των Γιαννιωτών. Λέγεται ότι οι Ηπειρώτες, απομονωμένοι στα ορεινά μονοπάτια της Ηπείρου, έφεραν κάποτε ένα χαρακτηριστικό γνώρισμα: κεφάλια πιο πλατιά, με φαρδύ μέτωπο και πρόσωπο που θύμιζε ανάποδο τρίγωνο, γνωστό στην ανθρωπολογία ως υπερβραχυκεφαλία. Ανθρωπολόγοι, όπως ο Άρης Πουλιανός, έχουν σημειώσει ότι τέτοια χαρακτηριστικά εμφανίζονται σε ορεινούς πληθυσμούς, από την Ήπειρο μέχρι την Αυστρία, αν και έχουν υποχωρήσει με τις σύγχρονες μετακινήσεις.
Αυτό το σχήμα, που έμοιαζε με το στρογγυλό περίγραμμα ενός παγουριού, έδωσε στους Γιαννιώτες το όνομα «Παγουράδες» ή και «Παγουροκέφαλοι», όπως τους αποκαλούσαν με χιούμορ οι επισκέπτες. Δεν είναι, άλλωστε, οι μόνοι που πήραν παρατσούκλι από το σώμα τους: οι γειτονικοί Αρτινοί, γνωστοί στους Γιαννιώτες ως «Νερατζόκωλοι», μαρτυρούν ότι η λαϊκή φαντασία βρίσκει πάντα τρόπο να δώσει ονόματα με χαμόγελο. Έτσι, ο «Παγουράς» έγινε ένας ακόμα τρόπος να υμνηθεί η μοναδικότητα των Γιαννιωτών, με περηφάνια και μια δόση παιχνιδιάρικης παράδοσης.
Το Παγούρι της Καθημερινότητας
Δίπλα στα ήρεμα νερά της Λίμνης Παμβώτιδας, η ζωή των Γιαννιωτών κυλούσε πάντα με έναν πρακτικό και ανεπιτήδευτο ρυθμό. Μια ακόμα ιστορία για το παρατσούκλι «Παγουράδες» μας ταξιδεύει στις καθημερινές συνήθειες των κατοίκων, που δεν αποχωρίζονταν ποτέ το πιστό τους παγούρι. Είτε κατέβαιναν στη λίμνη για να γεμίσουν νερό, είτε ταξίδευαν στα ορεινά μονοπάτια της Ηπείρου, το παγούρι, δεμένο στη ζώνη ή κρεμασμένο στον ώμο, ήταν ο αχώριστος σύντροφός τους. Οι επισκέπτες της πόλης, βλέποντας αυτή την εικόνα, άρχισαν να αποκαλούν τους Γιαννιώτες «Παγουράδες», με θαυμασμό για την ευρηματικότητα και την απλότητά τους. Αυτή η εκδοχή, γεμάτη από τη ζεστασιά της καθημερινής ζωής, δείχνει πώς ένα ταπεινό αντικείμενο μπορεί να γίνει σύμβολο μιας ολόκληρης κοινότητας.
Η Κληρονομιά του «Παγουρά»
Από το ονειρικό φεγγάρι που καθρεφτίζεται στη Λίμνη Παμβώτιδα μέχρι τα παγούρια που κουβαλούσαν οι Γιαννιώτες στα μονοπάτια της Ηπείρου, το παρατσούκλι «Παγουράδες» είναι κάτι παραπάνω από μια χιουμοριστική ιστορία. Είναι ο καθρέφτης της ψυχής μιας πόλης που ζει ανάμεσα σε μύθους, πολέμους και καθημερινές στιγμές. Είτε πιστεύει κανείς στους πολύτιμους λίθους του βυθού, είτε χαμογελά με το τέχνασμα του Αλβανικού Μετώπου, είτε βλέπει το σχήμα ενός παγουριού στα πρόσωπα των ντόπιων, ο «Παγουράς» παραμένει σύμβολο περηφάνιας και ταυτότητας. Στα σοκάκια των Ιωαννίνων, δίπλα στη λίμνη που ακόμα ψιθυρίζει ιστορίες, οι Γιαννιώτες συνεχίζουν να κουβαλούν το παρατσούκλι τους με ένα χαμόγελο, σαν ένα παγούρι γεμάτο με την πλούσια κληρονομιά τους.
