Σήμερα θα κάνουμε ένα ταξίδι στον χρόνο και την παράδοση. Θα ταξιδέψουμε αρκετά πίσω, έτσι ώστε, όπως λέει και η γιαγιά μου, ‘να θυμούνται οι παλιοί και να μαθαίνουν οι νεότεροι’. Θα περπατήσουμε στα Ιωάννινα του τότε, για να πάρουμε μια γεύση από τις Απόκριες όπως γιορτάζονταν κάποτε. Κάποια πράγματα ίσως έχουν μείνει ίδια, ενώ άλλα ίσως έχουν αλλάξει. Σε καμία περίπτωση, όμως, δεν πρέπει να χαθούν στη λήθη. Κάθε τόπος κουβαλά την ιστορία και τη μοναδικότητά του, και είναι χρέος μας να τα κρατήσουμε ζωντανά. Ας ξεκινήσουμε λοιπόν!
Το Σάββατο της Τυρινής, το τελευταίο πριν την Καθαρά Δευτέρα, η ατμόσφαιρα στα Ιωάννινα αρχίζει να μυρίζει γιορτή. Είτε είσαι φοιτητής, είτε ντόπιος, είτε επισκέπτης, αν περπατήσεις στις γειτονιές της πόλης, θα δεις σημάδια μιας παράδοσης που ζει και βασιλεύει: σωροί από άμμο, πολύχρωμες αποκριάτικες σημαιούλες και κούτσουρα στοιβαγμένα προσεκτικά. Και φυσικά, ένα μεγάλο πανό που γράφει «Καλώς ήρθατε στην Τζαμάλα του Κάστρου» – ή κάποιας άλλης γειτονιάς, έτοιμης να ανάψει τη δική της μεγάλη φωτιά.
Όλα αυτά στήνουν το σκηνικό για το μεγάλο γλέντι της Κυριακής. Μια Κυριακή που δε σηματοδοτεί απλώς το τέλος της Αποκριάς, αλλά χτυπά στον ρυθμό των Ιωαννιτών, ενώνοντας γενιές και αναβιώνοντας μνήμες.
Η προετοιμασία της τζαμάλας είναι μια ιεροτελεστία από μόνη της. Σε έναν κύκλο με διάμετρο 3 έως 6 μέτρα, στρώνεται άμμος για ασφάλεια. Στο κέντρο στήνεται ο κορμός της φωτιάς, και γύρω του στερεώνονται τα κούτσουρα που θα τον τροφοδοτήσουν καθ’ όλη τη διάρκεια της νύχτας. Όταν πέσει το σκοτάδι, η φλόγα θα ανάψει και γύρω της θα στηθεί ένας χορός που δεν σταματά μέχρι τις πρώτες πρωινές ώρες.
Είναι πλέον βράδυ, το γλέντι έχει ζωντανέψει μπροστά σου και βλέπεις τον κόσμο διαφόρων ηλικιών μασκαρεμένους να χορεύουν γύρω από την φωτιά ξέφρενα. Ζώντας έναν ανάποδο κόσμο. Γιατί τις αποκριές αυτά που ισχύουν το πρωί το βράδυ χάνονται. Βλέπεις το γαϊτανάκι δίπλα από την φλόγα. Βλέπεις τον σατυρικό χορό ‘πέρασα από την Καρυά είδα ποσπεραν κουκιά…’ κατά τον οποίο σατιριζόταν τους Καρυώτες και τον χορό τον Καραμπέρηδων όπου υπήρχε μια κανάτα με κρασί στο έδαφος, η οποία αδειάζοταν στο τέλος από τους χορευτές.
Αν και η νύχτα προχωρά, το γλέντι συνεχίζεται με παραδοσιακά παιχνίδια και χορούς που ξεχωρίζουν. Αν περάσεις από κάποιες άλλες γειτονιές, θα συναντούσες και τον Βαλμά, έναν χορό που συμμετείχαν 10-15 άτομα, τραγουδώντας:
-Βαλμά, Βαλμά!
-Ορίστε αφέντη Παλαμά!
– Που τα ‘χεις τ’ άλογα;
-Στη βοσκή
-Που;
-Στο Καστρί
-Και εσύ τι κάνεις εδώ;
Και έπειτα έτρεχαν για να ‘ρίξουν’ στη φωτιά κάποιον ή να τον αναγκάσουν να περάσει από τη φωτιά. Θα έβλεπες το παιχνίδι που ονομάζεται ‘χάσκο’ παιχνίδι κατά το οποίο στερεωνόταν σε ένα ξύλο μια κλωστή και από εκεί δενόταν βραστό αυγό βουτηγμένο σε γιαούρτι και με δεμένα τα χέρια πίσω στην πλάτη προσπαθούσαν να το πιάσουν.
Ίσως ακούσεις το κουδούνισμα από τους κουδουνάτους που πάνε από γειτονιά σε γειτονιά για να ξορκίσουν το κακό και να ξυπνήσουν την άνοιξη! Αλλάζοντας γειτονιές ίσως πάλι πετύχεις την νύφη, όπου ένας άντρας είναι μεταμφιεσμένος σε νύφη για αναπαράσταση του γάμου και ανάλογα την περιοχή μπορεί να δεις και άλλα πρόσωπα να λαμβάνουν μέρος εκτός από την νύφη-γαμπρός, όπως την πεθερά, τον γιατρό, τον Αλή.
Θα δεις και θα κεραστείς φασολάδα, κρασί ή και παραδοσιακές Ηπειρώτικες πίττες. Fun fact η προσφορά κρασιού γινόταν για να γιορταστεί η νέα σοδιά. Η Αποκριά στα Ιωάννινα ήταν, είναι και θα είναι ένα απαράμιλλο δείγμα του ότι οι Γιαννιώτες και γενικά οι Ηπειρώτες είναι γλεντζέδες. Ξέρουν να διασκεδάζουν και αυτό μπορείς να το δεις όπου και αν κοιτάξεις. Και έτσι, οι φωτιές που άναβαν τότε για να διώξουν το χειμώνα και να καλωσορίσουν την άνοιξη, ανάβουν ακόμα και σήμερα στις καρδιές των Γιαννιωτών, κρατώντας ζωντανές τις παραδόσεις που μας ενώνουν Και δεν υπάρχει καλύτερος τρόπος για να εορταστεί ο ερχομός της άνοιξης, που σηματοδοτεί και περίοδο γονιμότητας της γης.
Πηγή: Πληροφορίες αντλήθηκαν από άρθρο του Θόδωρου Σαμαρά στην ιστοσελίδα Giannena E.gr
Πηγή φωτογραφίας: «Οι «Μπαμπόγεροι» του Φλάμπουρου. Photo via ΑΠΕ-ΜΠΕ, Χρήστος Τσινάρης.»