Από τις σουφραζέτες στο σήμερα
Από τις σουφραζέτες που φώναξαν για το δικαίωμα ψήφου μέχρι τις γυναίκες που σήμερα χαράζουν τη μοίρα τους, ο δρόμος υπήρξε –και παραμένει– γεμάτος αγκάθια. Το να είσαι γυναίκα είναι ένα ταξίδι γεμάτο μάχες, όνειρα και αλήθειες που ανθίζουν μέσα από τις πληγές. Σε αυτό το πρώτο μέρος, δύο φωνές, από διαφορετικές γενιές και μονοπάτια, ξεδιπλώνουν την εμπειρία τους. Η Τασούλα, με τη δύναμη των κρουστών της, και η Βασιλική, με τη μελωδία του βιολιού της, ανοίγουν τον χορό. Κι ενώ οι ιστορίες τους υφαίνουν τον καμβά της γυναικείας ψυχής, άλλες δύο φωνές περιμένουν, έτοιμες να φωτίσουν τη συνέχεια την επόμενη εβδομάδα.
Τασούλα Κοσμίδου: Ρυθμοί αντίστασης
Με τα κρουστά της να ηχούν σαν καρδιοχτύπι, η Τασούλα Κοσμίδου, 46 ετών, χτυπά τις νότες της παράδοσης και της αντοχής. Επαγγελματίας μουσικός εδώ και 36 χρόνια, υφαίνει τη μελωδία της γυναικείας εμπειρίας, πότε με χαρά για τη θηλυκότητά της, πότε βαριά από το βάρος μιας κοινωνίας που, αν και σύγχρονη, κρύβει οπισθοδρομικές σκιές. Η φωνή της, δυνατή σαν τους ρυθμούς που παίζει, μιλά για μάχες, ισότητα και την αδιάκοπη ανάγκη να αποδεικνύει την αξία της.
Πώς θα περιέγραφες την εμπειρία σου ως γυναίκα μέχρι τώρα;
«Υπάρχουν στιγμές που νιώθω υπέροχα που είμαι γυναίκα, μα άλλες φορές είναι δύσκολο. Στην κοινωνία μας, που μοιάζει σύγχρονη μα παραμένει οπισθοδρομική, καλούμαστε συνεχώς να αποδεικνύουμε την αξία μας ως άνθρωποι. Είναι θλιβερά απογοητευτικό, σαν να πρέπει κάθε μέρα να κερδίζεις τη θέση σου στον κόσμο.»
Η Τασούλα μιλά με έναν τόνο που κρύβει πείσμα. Σαν να χτυπά τα κρουστά της όχι μόνο για να παίξει μουσική, αλλά για να σπάσει τα δεσμά των προσδοκιών.
Τι σημαίνει φεμινισμός για σένα;
«Πολλοί, ακόμα και γυναίκες, μπερδεύουν τον φεμινισμό με δυναμισμό ή εξουσία. Με λυπεί αυτό – είμαστε επιεικώς απαίδευτοι. Για μένα, φεμινισμός είναι ισότητα: το δικαίωμα να σπουδάσω, να δουλέψω, να επιλέξω αν θα παντρευτώ ή αν θα κάνω οικογένεια. Είναι να μιλάμε για ανθρώπους, όχι για άντρες και γυναίκες. Είναι η κατάκτηση της ελευθερίας να είμαι ο εαυτός μου.»
Η λέξη «ισότητα» βγαίνει από το στόμα της σαν κύμα που σαρώνει τα στερεότυπα, σαν ρυθμός που επιμένει να ακουστεί.
Έχεις αισθανθεί ποτέ ότι οι προσωπικές σου επιλογές κρίνονται διαφορετικά λόγω του φύλου σου;
«Φυσικά. Οι επιλογές μου κρίνονται διαφορετικά από το κοινωνικό περιβάλλον. Έχω ακούσει σχόλια για το επάγγελμά μου, για το ότι παίζω κρουστά, ένα όργανο που κάποιοι θεωρούν ‘αντρικό’. ‘Είναι γυναικείο αυτό;’ με ρωτούν. Ευτυχώς, η οικογένειά μου με στήριξε πάντα, αλλά η κοινωνία έχει ακόμα δρόμο.»
Στα μάτια της Τασούλας διακρίνεται μια σπίθα αντίστασης, σαν να λέει ότι κάθε χτύπημα στα κρουστά είναι και μια απάντηση σε αυτά τα ερωτήματα.
Θεωρείς πως η προσωπική σου ευτυχία έχει επηρεαστεί από εξωτερικούς παράγοντες, όπως η κοινωνία ή η οικογένεια;
«Πλέον, λόγω ηλικίας, η ευτυχία μου επηρεάζεται ελάχιστα από εξωτερικούς παράγοντες. Όμως, για χρόνια, τα κοινωνικά ‘πρέπει’ με απασχολούσαν. Ο δυναμισμός μου και η υποστήριξη της οικογένειάς μου με κράτησαν όρθια. Η ελληνική οικογένεια, ωστόσο, συχνά σε δένει με κλισέ που αναπαράγουν στερεότυπα. Δεν τα άφησα να με καθορίσουν.»
Η Τασούλα στέκεται σαν βράχος απέναντι στα κύματα των προσδοκιών, με τη μουσική της να γίνεται ασπίδα.
Η κοινωνία και η οικογένειά σου σε αφήνουν να ακολουθήσεις τα όνειρά σου ή σου επιβάλλουν παραδοσιακούς ρόλους;
«Η οικογένειά μου με στήριξε στις επιλογές μου – σπουδές, επάγγελμα, ακόμα και την ιδέα να μεγαλώσω ένα παιδί μόνη μου, αν το θελήσω. Η κοινωνία, όμως, βλέπει τη γυναίκα ως μηχανή αναπαραγωγής, μητέρα και νοικοκυρά. Λένε ότι τα παιδιά ‘πρέπει’ να μεγαλώνουν με τη μαμά κλεισμένη στο σπίτι. Εγώ λέω: αφήστε μας να ονειρευτούμε.»
Η φωνή της γίνεται πιο έντονη, σαν να καλεί την κοινωνία να αλλάξει ρυθμό.
Πιστεύεις ότι τα στερεότυπα επηρεάζουν την ευτυχία και τις επαγγελματικές σου επιλογές;
«Η ευτυχία μου πια δεν επηρεάζεται. Όμως, τα στερεότυπα πλήττουν την επαγγελματική μου πορεία. Τα τελευταία 6-8 χρόνια, βλέπω οπισθοδρόμηση, ακόμα και από νέους. Η δουλειά μου ως κρουστή έχει μειωθεί γιατί προτιμούν άντρες. Είναι σαν να πρέπει να αποδείξω διπλά την αξία μου.»
Κάθε λέξη της είναι ένα χτύπημα, μια διαμαρτυρία ενάντια σε έναν κόσμο που ακόμα κρίνει με βάση το φύλο.
Η βία κατά των γυναικών πού οφείλεται;
«Η βία πηγάζει από τη νοοτροπία ότι ο άντρας είναι ο ισχυρός και η γυναίκα το αδύναμο. Από μικρά, τα αγόρια μαθαίνουν να είναι ‘προστάτες’, φορτώνονται έναν ρόλο εξουσίας. Η ισορροπία μεταξύ προστασίας και εξουσίας είναι λεπτή και εύκολα παραβιάζεται. Είναι μια νοοτροπία που πρέπει να αλλάξει.»
Η Τασούλα μιλά σαν να κρατά έναν καθρέφτη μπροστά στην κοινωνία, ζητώντας της να κοιταχτεί.
Πώς αντιμετωπίζει η κοινωνία τις γυναίκες που δεν κάνουν παιδιά;
«Είναι βαθιά ριζωμένη η ιδέα ότι η αξία μιας γυναίκας κορυφώνεται όταν γίνει μητέρα, ιδανικά σε ‘φυσιολογικό’ περιβάλλον. Οι μονογονεϊκές οικογένειες ακόμα παλεύουν για αποδοχή. Είναι σαν να πρέπει να απολογηθείς αν επιλέξεις διαφορετικά.»
Η φωνή της μαλακώνει, μα κρύβει μια σταθερότητα που απαιτεί σεβασμό.
Έχεις αντιμετωπίσει σεξισμό στον εργασιακό χώρο;
«Προσωπικά, όχι, αλλά έχω ακούσει σεξιστικά σχόλια για άλλες γυναίκες και τις υπερασπίστηκα. Είναι στιγμές που νιώθεις την αδικία να βαραίνει τον αέρα, αλλά δεν αφήνω να με επηρεάσει.»
Η Τασούλα στέκεται περήφανη, σαν να υψώνει ασπίδα για κάθε γυναίκα που έχει ακουστεί τέτοιο σχόλιο.
Έχεις βιώσει ανάρμοστη συμπεριφορά από πελάτες, συναδέλφους ή προϊσταμένους;
«Ναι, έχω δεχτεί ανάρμοστη συμπεριφορά από συναδέλφους ή πελάτες. Υψώνω τοίχο, προστατεύω τον εαυτό μου, μα μετά νιώθω ασφυξία, αμηχανία, υποτίμηση. Είναι στιγμές που λέω ‘Αφήστε μας ήσυχες’.»
Η Τασούλα κλείνει τα μάτια, σαν να ανακαλεί αυτές τις στιγμές, μα η δύναμή της παραμένει ακλόνητη.
Πιστεύεις ότι οι γυναίκες σε θέσεις ισχύος κρίνονται διαφορετικά;
«Σαφώς. Πάντα υπάρχει το ‘ικανή’ δίπλα στο όνομά τους: γυναίκα διευθυντής, γυναίκα πιλότος. Πάντα πρέπει να αποδείξουν ότι αξίζουν τη θέση τους, ενώ για τους άντρες είναι αυτονόητο. Είναι εξαντλητικό.»
Η λέξη «ικανή» ηχεί σαν πρόκληση, μα και σαν υπόσχεση για αλλαγή.
Η εκπαίδευση δίνει ίσες ευκαιρίες σε αγόρια και κορίτσια;
«Υπάρχει διάθεση, αλλά είμαστε μακριά. Το εκπαιδευτικό σύστημα βάζει τα παιδιά σε καλούπια: αγόρια με αυτοκινητάκια, κορίτσια με κούκλες. Πώς να σπάσεις τα στερεότυπα έτσι; Στη δουλειά μου, έχω απορριφθεί από ορχήστρες γιατί προτιμούν άντρες, ανεξαρτήτως ικανοτήτων.»
Η Τασούλα μιλά σαν δασκάλα που ονειρεύεται έναν κόσμο χωρίς καλούπια.
Αν ζούσες σε μια ιδανική κοινωνία, θα άλλαζες κάτι στη ζωή σου;
«Δεν θα άλλαζα τίποτα. Είχα την τύχη να ακολουθήσω τα όνειρά μου με την υποστήριξη της οικογένειάς μου, παρά τα εμπόδια. Θα ήθελα, όμως, όλοι να μπορούν να ζουν σε μια κοινωνία που δεν κρίνει, που δεν περιορίζει.»
Η ευχή της είναι σαν μελωδία που απλώνεται πέρα από τον ορίζοντα.
Τι θα συμβούλευες τις νέες γενιές;
«Να βγουν από τους ρόλους τους. Τα αγόρια από το ‘ισχυρό’, τα κορίτσια από το ‘αδύναμο’. Γιατί έτσι ‘πρέπει’, λένε. Εγώ λέω: να είστε άνθρωποι, τίποτα περισσότερο, τίποτα λιγότερο.»
Η Τασούλα κλείνει με μια νότα ελπίδας, σαν να περνά τη σκυτάλη στις επόμενες γενιές.
Βασιλική: Μελωδίες ελευθερίας
Στα πρόθυρα των τριάντα, η Βασιλική αφήνει το βιολί της να τραγουδήσει, υφαίνοντας όνειρα σε έναν κόσμο που μαθαίνει σιγά-σιγά την ισότητα. Καθηγήτρια μουσικής, με ειδίκευση στο βιολί, περπατά έναν δρόμο όπου τα στερεότυπα δεν την καθόρισαν, χάρη στην υποστήριξη της οικογένειάς της και την ανοιχτόμυαλη φύση του επαγγέλματός της. Η φωνή της, καθαρή σαν τις νότες που διδάσκει, μιλά για ελπίδα, εκπαίδευση και την ανάγκη να διεκδικούμε τα δικαιώματά μας.
Πώς θα περιέγραφες την εμπειρία σου ως γυναίκα μέχρι τώρα;
«Το γεγονός ότι είμαι γυναίκα δεν στάθηκε εμπόδιο σε κανέναν τομέα της ζωής μου. Ίσως επειδή οι μουσικοί, οι άνθρωποι της τέχνης, είναι πιο ανοιχτόμυαλοι. Το φύλο μου δεν με καθόρισε – είμαι τυχερή γι’ αυτό.»
Η Βασιλική χαμογελά, σαν να κρατά το βιολί της και παίζει μια μελωδία ελευθερίας.
Τι σημαίνει φεμινισμός για σένα;
«Φεμινισμός είναι το κίνημα για μια ισότιμη κοινωνία, όπου άντρες και γυναίκες έχουν ίσα δικαιώματα. Είναι λυπηρό που, στον 21ο αιώνα, πρέπει ακόμα να παλεύουμε για αυτονόητα, όπως το δικαίωμα μιας γυναίκας να αποφασίζει για το σώμα της. Είναι μια μάχη που δεν έχει τελειώσει.»
Η λέξη «ισότιμη» βγαίνει από το στόμα της σαν υπόσχεση για έναν καλύτερο κόσμο.
Έχεις αισθανθεί ότι οι προσωπικές σου επιλογές κρίνονται διαφορετικά λόγω του φύλου σου;
«Όχι, το φύλο μου δεν επηρέασε τις επιλογές μου. Στον χώρο της μουσικής, τα φυλετικά ζητήματα είναι δευτερεύοντα. Οι άνθρωποι κρίνονται για το ταλέντο τους, όχι για το φύλο τους. Είμαι ευγνώμων γι’ αυτό το περιβάλλον.»
Η Βασιλική μιλά με σιγουριά, σαν να περπατά έναν δρόμο που φωτίζεται από την τέχνη.
Θεωρείς πως η προσωπική σου ευτυχία έχει επηρεαστεί από εξωτερικούς παράγοντες;
«Η ευτυχία και η εξέλιξή μου οφείλονται στην οικογένειά μου και στους δικούς μου ανθρώπους. Με στήριξαν σε κάθε βήμα, από την επιλογή μου να γίνω μουσικός μέχρι σήμερα. Είναι οι πυλώνες μου, κι αυτό με κάνει να νιώθω γεμάτη.»
Η φωνή της ζεσταίνει τον χώρο, σαν να μιλά για έναν κήπο που φρόντισαν πολλοί.
Η κοινωνία και η οικογένειά σου σε αφήνουν να ακολουθήσεις τα όνειρά σου;
«Είχα την τύχη να μεγαλώσω με ανθρώπους που σεβάστηκαν την κλίση μου στη μουσική, παρόλο που δεν είναι το πιο σταθερό επάγγελμα. Δεν με αποθάρρυναν ποτέ. Βέβαια, όπως οι περισσότεροι γονείς, θα ήθελαν να με δουν να κάνω οικογένεια, αλλά δεν μου το επιβάλλουν.»
Η Βασιλική γελά, σαν να βλέπει τους γονείς της να ονειρεύονται, μα να την αφήνουν ελεύθερη.
Πιστεύεις ότι τα στερεότυπα επηρεάζουν την ευτυχία σου;
«Δεν αφήνω τα στερεότυπα να με επηρεάσουν. Η ευτυχία είναι προσωπική: για κάποιους είναι η καριέρα, για άλλους η οικογένεια. Όλα είναι θέμα προτεραιοτήτων και επιλογών. Εγώ επιλέγω να ζω όπως θέλω, χωρίς να με νοιάζουν τα ‘πρέπει’.»
Η στάση της είναι σαν μια νότα που αντηχεί καθαρά, χωρίς παρεμβολές.
Η βία κατά των γυναικών πού οφείλεται;
«Δεν ξέρω αν η βία ήταν πάντα τόσο έντονη ή αν τώρα φαίνεται περισσότερο. Με θλίβει. Η λύση είναι στην εκπαίδευση και στην οικογένεια. Πρέπει να μεγαλώνουμε παιδιά σε ισορροπημένα περιβάλλοντα, όπου και οι δύο γονείς μοιράζονται ευθύνες. Έτσι μαθαίνουν να σέβονται τη γυναίκα ως ίση.»
Η Βασιλική μιλά σαν δασκάλα, με πίστη ότι η αλλαγή ξεκινά από τη ρίζα.
Πώς αντιμετωπίζει η κοινωνία τις γυναίκες που δεν κάνουν παιδιά;
«Έχω ακούσει φράσεις όπως ‘Αυτή είναι μόνη, κάτι θα φταίει’. Είναι θλιβερό να κρίνεται κάποιος επειδή δεν έχει οικογένεια. Ο καθένας επιλέγει για τους δικούς του λόγους, ή μπορεί να μην είναι επιλογή αλλά συνθήκες. Η αξία μας δεν μετριέται με το αν έχουμε παιδιά.»
Η φωνή της γίνεται πιο σταθερή, σαν να υπερασπίζεται κάθε γυναίκα που έχει κριθεί.
Έχεις αντιμετωπίσει σεξισμό στον εργασιακό χώρο;
«Στην εκπαίδευση όχι, αλλά σε παλαιότερη δουλειά μου ναι. Δεν το άφησα να με επηρεάσει, δεν έδωσα έκταση, αλλά η αίσθηση της αδικίας παραμένει.»
Η Βασιλική κρατά το κεφάλι ψηλά, σαν να αρνείται να την καθορίσουν αυτές οι στιγμές.
Έχεις βιώσει ανάρμοστη συμπεριφορά από πελάτες, συναδέλφους ή προϊσταμένους;
«Ναι, παλιότερα, όταν δούλευα ως τηλεφωνήτρια, δέχτηκα σχόλια για τη φωνή μου, ακόμα και πρόταση για ‘κέρασμα’ για να κλείσει μια συμφωνία. Ήταν αμήχανο, αλλά δεν επέτρεψα να πάρει έκταση.»
Η Βασιλική ανασύρει τη μνήμη με ένα χαμόγελο, μα τα μάτια της λένε ότι δεν ξεχνά.
Πιστεύεις ότι οι γυναίκες σε θέσεις ισχύος κρίνονται διαφορετικά;
«Ναι, κρίνονται πιο αυστηρά. Υπάρχουν υψηλότερες προσδοκίες, σαν να πρέπει να αποδείξουν ότι αξίζουν τη θέση τους. Είναι άδικο, αλλά συμβαίνει. Οι γυναίκες πρέπει να δουλέψουν διπλά για να αναγνωριστούν.»
Η λέξη «άδικο» πέφτει σαν σκιά, μα η Βασιλική την διώχνει με την αισιοδοξία της.
Η εκπαίδευση δίνει ίσες ευκαρίες σε αγόρια και κορίτσια;
«Τα επαγγέλματα ανοίγουν και για τα δύο φύλα πια – γυναίκες υδραυλικοί, άντρες κομμωτές. Όμως, σε τομείς όπως τα σώματα ασφαλείας, το όριο ύψους για τις γυναίκες αποκλείει πολλές. Είναι σαν να τις κρατούν σκόπιμα έξω.»
Η Βασιλική μιλά με έναν τόνο που ζητά δικαιοσύνη, σαν να παίζει μια νότα για όλες τις αποκλεισμένες.
Αν ζούσες σε μια ιδανική κοινωνία, θα άλλαζες κάτι στη ζωή σου;
«Δεν θα άλλαζα τίποτα. Η κοινωνία δεν στάθηκε εμπόδιο στους στόχους μου, κι αυτό με κάνει να νιώθω τυχερή. Θα ήθελα, όμως, όλοι να έχουν την ίδια ελευθερία να κυνηγήσουν τα όνειρά τους.»
Η ευχή της είναι σαν μια μελωδία που απλώνεται, καλώντας όλους να την ακολουθήσουν.
Τι θα συμβούλευες τις νέες γενιές;
«Στα κορίτσια: να διεκδικούν τα δικαιώματά τους, ό,τι κι αν κοστίσει. Στα αγόρια: να σέβονται κάθε γυναίκα σαν να είναι η μητέρα ή η αδερφή τους. Η εκπαίδευση είναι το κλειδί για να γίνουμε νοήμονες και ενσυναισθητικοί.»
Η Βασιλική κλείνει με μια νότα ελπίδας, σαν να δίνει το ρυθμό για το μέλλον.
Ένας χορός που συνεχίζεται
Οι φωνές της Τασούλας και της Βασιλικής, σαν νότες σε μια παρτιτούρα, ενώνονται για να αφηγηθούν το ταξίδι της γυναικείας εμπειρίας – ένα ταξίδι γεμάτο προκλήσεις, μα και νίκες. Με τα κρουστά της, η Τασούλα χτυπά ενάντια στα στερεότυπα, απαιτώντας έναν κόσμο που δεν κρίνει. Με το βιολί της, η Βασιλική υφαίνει μελωδίες ελπίδας, δείχνοντας ότι η ισότητα είναι εφικτή.
Και πίσω από τις φωνές τους, υπάρχει μια άλλη, πιο προσωπική. Ως γυναίκα, μεγάλωσα σε έναν κόσμο γεμάτο «πρέπει», χωρίς «θέλω». Σε έναν κόσμο που δεν μου άφηνε περιθώριο λάθους. Σε έναν κόσμο με πολύ δυνατά στερεότυπα για το πώς θα έπρεπε να είναι η ζωή μου. Για αυτόν τον λόγο, θέλησα να δώσω φωνή σε διαφορετικές γυναίκες, για να μοιραστούν τις δικές τους ιστορίες και να βοηθήσουν άλλες, αν το χρειάζονται, να αποτινάξουν τα δεσμά που δεν τις αφήνουν να πετάξουν.
Η Τασούλα και η Βασιλική, δύο φωνές, δύο ρυθμοί, πλέκουν μαζί την ιστορία της γυναικείας δύναμης. Ο χορός τους, όμως, μόλις άρχισε. Την επόμενη εβδομάδα, άλλες δύο ψυχές θα πάρουν τη σκυτάλη, για να συνεχίσουν την αφήγηση ενός κόσμου που ακόμα μαθαίνει να ακούει.
